پیدایش شهر ماسوله :

ماسوله ی قدیم  و یا  کهنه­ ماسوله  که در فاصله «8 کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال» قرار گرفته است. سکونتگاه اصلی و اولیه ساکنان ماسوله بوده است که اکنون آنچه در این مکان به چشم میخورد سنگ دیوار بناهای آن است. در نخستین کاوش­های باستان­شناسی شهرستان فومن که در شهریور ماه 1374توسط هیئت پژوهشکده باستان­شناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان در این محوطه صورت گرفت مشخص شد که از سده پنجم تا هشتم هجری «کهنه­ ماسوله» به عنوان یکی از مراکز مهم در زمینه فلزکاری بوده است.همچنین سفالینه های لعابدار با رنگهای متنوع که مشخصات دوره سلجوقی را داشته­ اند در این منطقه کشف شد این ناحیه به دلیل اهمیت و اعتبار تاریخی آن در شهریور 1385در فهرست آثار ملی ثبت شد. درباره منتقل شدن ماسوله­ ایها به مکان فعلی آرای مختلف و گوناگونی ارائه شده است یکی از مشهورترین آنها اینست که عون­ بن­ علی از نوادگان امام اول شیعیان به همراه سید جلال­ الدین اشرف از فرزندان موسی کاظم امام هفتم شیعیان که مزارش در شهر آستانه اشرفیه گیلان قرار دارد در جنگی در حوالی طارم زنجان زخمی شد و راه ماسوله در پیش گرفت و در مکان فعلی ماسوله جان سپرد و به خاک سپرده شد. سپس به تدریج ساکنین ماسوله در اطراف مزارش خانه ساختند و بدین ترتیب ماسوله فعلی شکل گرفت. بر طبق روایتی زلزله بزرگ‌سال 890هجری قمری را علت کوچ ماسوله نشین ها به مکان فعلی بیان میکند و روایتی دیگر نیز همه گیر شدن بیماری طاعون در سال 943هجری قمری در کشور را دلیل جا به ­جایی ذکر می­کند. ولی نسلهای بعدی، در همین مکان جدید هم ماندگار نشدند و شهری که مرکز داد و ستد و شاهراه ارتباطی بین گیلان و زنجان و آذربایجان بود و بازار، کاروانسراهای و صنایع فلزی و غیر فلزی آن رونق فراوان داشت با کاهش چشمگیر مواجه شد. زمانی قرار گرفتن ماسوله در نقطه ثقل گیلان، زنجان و آذربایجان اهمیت ویژه­ای به آن بخشیده بود ولی با با ایجاد راههای اصلی بین گیلان و آذربایجان و گیلان و زنجان از دیگر مسیرها، ماسوله رونق اقتصادی و به دنبال آن، جمعیت خود را از دست داد اشغال کشور در سال 1320خورشیدی در جریان جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از آن نیز بر مهاجرت اهالی ماسوله تاثیرگذار بود. شهرداری ماسوله در سال 1311هجری خورشیدی تاسیس شد ولی در سال 1318تعطیل گردید. و در سال 1341مجدداً شروع به کار کرد. مردم ماسوله نقش والایی در تاریخ جنبش جنگل در برابرتهاجم روسیه و بریتانیا داشته‌اند. ساکنین ماسوله به قوای جنگل کمک می­کردند و عده ای مانند شهید باباغلامعلی در کنار آنها می جنگیدند.